Η βασική αρχή που υιοθετείται για την κατάρτιση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων, με την εφαρμογή των ΕΛΠ, είναι η αρχή του δεδουλευμένου. Η θεμελιώδης αρχή του δεδουλευμένου επιτάσσει την αναγνώριση των επιπτώσεων των συναλλαγών και γεγονότων της οντότητας και τη συμπερίληψή τους στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις της στο χρόνο κατά τον οποίο προκύπτουν και όχι στο χρόνο που διακανονίζονται ταμειακά. Ο ορισμός αυτός βέβαια θα ήταν πιο δόκιμος αν αντί του ταμειακού διακανονισμού ανέφερε τον χρόνο έκδοσης του παραστατικού (που φορολογικά συμπίπτει και με την κτήση του δικαιώματος είσπραξης), καθώς ο ταμειακός διακανονισμός έτσι κι αλλιώς δεν επηρεάζει την αναγνώριση συναλλαγών στην Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσης (έσοδα – έξοδα), που είναι το κύριο ενδιαφέρον της σχετικής ρύθμισης.
Μεταβατικοί λογαριασμοί Ενεργητικού και Παθητικού
Για την εφαρμογή της συγκεκριμένης αρχής και τη χρονική τακτοποίηση συναλλαγών, η οποία είναι απαραίτητη για την εύλογη παρουσίαση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων της κάθε οντότητας, χρησιμοποιούνται οι μεταβατικοί λογαριασμοί Ενεργητικού και Παθητικού. Οι συγκεκριμένοι λογαριασμοί εξυπηρετούν τον σκοπό της αναμόρφωσης των λογαριασμών των χρηματοοικονομικών καταστάσεων στο πραγματικό μέγεθός τους κατά την ημερομηνία λήξεως της χρήσης με βασικό κριτήριο τον χρόνο της αναγνώρισής τους. Οι μεταβατικοί λογαριασμοί ενεργητικού και παθητικού δημιουργούνται, κατά κανόνα, στο τέλος κάθε χρήσεως με σκοπό τη χρονική τακτοποίηση των εξόδων και εσόδων, έτσι ώστε στα αποτελέσματά της να περιλαμβάνονται μόνο τα έσοδα και έξοδα που πράγματι αφορούν τη συγκεκριμένη αυτή χρήση. Σε κάθε περίπτωση, είναι σκόπιμο οι συναλλαγές αυτές να αναγνωρίζονται τη στιγμή που προκύπτει το γεγονός, μπορούν όμως να τακτοποιούνται στο τέλος της χρήσης, κατά τη διαδικασία εργασιών προετοιμασίας και ελέγχου των χρηματοοικονομικών καταστάσεων, στο στάδιο των τακτοποιητικών εγγραφών.
Στους μεταβατικούς λογαριασμούς ενεργητικού καταχωρούνται:
– τα έξοδα που πληρώνονται μεν μέσα στη χρήση, ανήκουν όμως στην επόμενη ή σε επόμενες χρήσεις,
– τα έσοδα που ανήκουν στην κλειόμενη χρήση (δουλευμένα) αλλά που δεν εισπράττονται μέσα σ’ αυτήν, ούτε επιτρέπεται η καταχώρισή τους στη χρέωση προσωπικών λογαριασμών απαιτήσεων, επειδή δεν είναι ακόμη απαιτητά.
Στους μεταβατικούς λογαριασμούς παθητικού καταχωρούνται:
– τα έσοδα της επόμενης χρήσεως που προεισπράττονται,
– τα πληρωτέα έξοδα της κλειομένης χρήσεως, που πραγματοποιούνται δηλαδή μέσα στη χρήση, δεν πληρώνονται όμως μέσα σ’ αυτή, ούτε είναι δυνατή η πίστωσή τους σε προσωπικούς λογαριασμούς, επειδή δεν είναι απαιτητά κατά το τέλος της χρήσεως.
Η χρήση των μεταβατικών λογαριασμών επιτρέπει στον λογιστή να μερίσει ή τακτοποιήσει χρονικά τα έξοδα ή τα έσοδα της επιχείρησης.